Ook de Romeinen maakten en hielden van poëzie.

Zij gebruikten alleen weinig eindrijm, want het is enorm lastig om in het Latijn met eindrijm te schrijven.

In plaats daarvan maakten ze veel gebruik van het metrum . Wat dat precies is en hoe je het kunt analyseren lees je hier!

Scanderen

Het metrum is de afwisseling tussen benadrukte lettergrepen en lettergrepen zonder nadruk, of de afwisseling tussen lange en korte lettergrepen. We doen dit in het Nederlands ook, bijvoorbeeld in het liedje Sinterklaas kapoentje. Dit lezen en zingen we met de volgende nadruk:

*Sint – er – klaas – ka – poen – […] – tje*

*Gooi – wat – in – mijn – schoen – […] – tje*

We zien dus duidelijk dat er een afwisseling is van benadrukte klanken en klanken zonder nadruk is!

Je kunt het metrum van een gedicht scanderen . Dat wil zeggen dat je analyseert welke lettergrepen een korte klank hebben en welke lettergrepen een lange, benadrukte klank hebben.

Een korte klank geef je aan met een thesis (∪) en een lange klank geef je aan met een arsis (―). Een combinatie van deze lettergrepen heet een versvoet . De meestgebruikte versvoeten zijn de volgende:

• Jambe ∪ ―
• Trocheus ― ∪
• Spondeus ― ―
• Anapest ∪ ∪ ―
• Dactylus ― ∪ ∪
• Amfibrachys ∪ ― ∪

Metrumsoorten

Met deze versvoeten kun je het metrum van een gedicht maken. Een paar soorten zijn bijvoorbeeld de volgende:

• Hexameter een versregel met 6 gelijke versvoeten
• Pentameter een versregel met 5 gelijke versvoeten
• Tetrameter een versregel met 4 gelijke versvoeten

Er zijn ook metrumsoorten die alleen bepaalde versvoeten gebruiken. Een voorbeeld hiervan is de dactylische hexameter . Deze bestaat uit eerst vijf dactyli (― ∪ ∪) en dan een trocheus (― ∪) of spondeus (― ―). Het schema van de dactylische hexameter ziet er dus zo uit:

―́ ∪ ∪ ǀ ― ∪ ∪ ǀ ― ∪ ∪ ǀ ― ∪ ∪ ǀ ― ∪ ∪ ǀ ― X

De eerste lettergreep is altijd benadrukt. Dat geef je aan met het accent ` (een ictus). De laatste lettergreep is onzeker, want die kan zowel een korte als lange klank zijn. Dit geef je aan met een X. Als een dichter tijdens het gedicht een opschrikkingseffect wil hebben, kan hij het metrum compleet opbreken. Dit noemen we antimetrie .

Elisie

Soms komt de dichter niet lekker uit met het aantal lettergrepen, waardoor het metrum niet goed is. Om dat te voorkomen, kan de dichter lettergrepen smokkelen met elisie . Bij elisie valt er een klank weg. Eeen Nederlands voorbeeld is hulp’loos in plaats van hulpeloos ). Hier zijn een paar regels voor:

Als een woord op een klinker eindigt en het volgende woord met een klinker begint, dan telt de laatste lettergreep van het eerste woord niet mee.

Saepe, ubi telt voor het metrum als Saep’, ubi

Als een woord eindigt op een -m en het volgende woord is niet ‘est’, dan telt de lettergreep met de -m niet mee.

Quantum erat telt voor het metrum als Quant’ erat

Als een woord eindigt op een -m en het volgende woord is wel ‘est’, dan telt de e van ‘est’ niet mee.

Ninium est telt voor het metrum als nimium ‘st

Stappenplan

Gebruik dit stappenplan als je het lastig vindt om regels te scanderen:

1. Begin eerst bij de lettergrepen en versvoeten die je zeker weet

   1. De eerste lettergreep is altijd lang
   2. De laatste versvoet bestaat altijd maar uit twee lettergrepen (― X)
   3. De 5e versvoet (bij een dactylische hexameter) is (bijna) altijd een dactylus

2. Check nu welke lettergrepen je nog meer zeker weet

3. Vul in wat er nog overblijft!

Een versvoet begint nooit met een korte klank. Daarnaast is een versvoet nooit ∪ ∪ ∪ of ― ∪ ―. Houd dit in gedachten!

Loop je toch nog vast? Dan is bijles misschien wat voor jou.

Leerlingen die hier vragen over hebben, keken ook naar:

Welke tijden zijn er in het Latijn?

Stijlmiddelen en stijlfiguren

Wat is een naamval en welke naamvallen zijn er?