Edelmannen, oftewel mensen die van adel waren, waren mensen uit de hogere rangen van de bevolking.

Je afkomst was met name in de Middeleeuwen, maar ook zeker nog in de eeuwen daarna belangrijk. Je had adel in vele soorten en maten: bovenaan stonden koningen, daaronder hertogen, graven, baronnen en jonkheren.

Maar hoe is de adel eigenlijk ontstaan? Wat waren hun voorrechten? En waardoor kwam hun grote invloed uiteindelijk toch ten einde? Mr. Chadd legt het allemaal uit!

Het ontstaan van de adel

Veel van de adellijke families die in de middeleeuwen zijn ontstaan danken hun bevoorrechte posities uit de begintijd van het feodale systeem: de tijd van het leenstelsel . Vaak waren zijn ambtenaren aan het hof van de koning, of bijvoorbeeld aan het hof van Keizer Karel de Grote. Zij waren dan de leenmannen die een groot stuk land in leen kregen van hun leenheer, in dit geval Karel de Grote. In ruil voor hun steun en veel geld aan de leenheer waren zij vaak in staat om hun leen erfelijk te maken. Op die manier hadden zij voor hun familie speciale privileges (voorrechten) gekregen die nog eeuwenlang zouden gelden. Belangrijke edelen hadden zelf vaak ook leenmannen, die op dezelfde wijze ook adellijke privileges konden krijgen. Op die manier ontstond er ook adel die lager in de rangorde stond dan de hogere adel.

De adel in de standenmaatschappij

In de middeleeuwen tot aan de Franse Revolutie (1789) was de samenleving duidelijk verdeeld in meerdere lagen. Je had de geestelijkheid (bisschoppen en monniken), de adel (vorsten, prinsen, hertogen, graven, enzovoort) en de gewone burgers (met name burgers en arbeiders). De adel had lange tijd alle bestuurlijke functies in handen: men geloofde, vooral binnen de adellijke stand zelf, dat goed leiderschap en een goed vermogen recht te spreken erfelijk was. Men wilde niet dat mensen van andere standen zich zouden mengen met hun eigen stand: hun ‘blauwe bloed’ (een bijnaam voor de adel) mocht zich niet mengen met het bloed van gewone mensen zonder privileges. Om die reden trouwden edellieden altijd met elkaar, en niet buiten hun stand. Edellieden hadden vaak veel bezit, naast een groot kasteel hadden zij veel inkomsten uit de belastingen die zij de burgers lieten betalen.

Zo werkt de app

• Download nu

Het einde van de invloed van de adel

Aan het einde van de middeleeuwen raakten de steden en rijke burgers uit de steden steeds meer in opkomst ten koste van de edellieden. Mensen in steden hadden zelf privileges gekocht van de edellieden, waardoor zij niet meer belasting schuldig waren en hun eigen bestuur mochten regelen. Ook koningen hadden in hun hofhouding vaker behoefte aan een goede rechtenstudent met veel kennis, dan een edele met rijkdom en aanzien. Op deze manier ontstond er een nieuwe klasse van rijke burgers die vaak minstens even rijk en invloedrijk werden als de oude adel klasse. Zo werden de edelen langzaam maar zeker minder belangrijk, en kwam er steeds meer protest tegen de positie van de edelen, die soms bijvoorbeeld vanwege hun privileges op een andere manier werden berecht dan de (rijke) burgers. Tijdens de Franse Revolutie kwam er een einde aan de privileges en het ‘oneerlijke’ verschil tussen de standen. De adel hield hun titels, en werden in sommige landen nog wel actief in de politiek, maar werd nooit meer zo machtig als vroeger.

Oefenvraag

Op welke manier konden edelen privileges verkrijgen? Noem twee voorbeelden van zulke privileges.

Leerlingen die hier vragen over hebben, keken ook naar:

Het middeleeuwse leenstelsel

Gelaagde samenleving

Hofstelsel en horigheid